23 YİGİRMİ ÜÇÜNCİ DERS

· Laf etmege bilmegenniñ sayğısı olur

 

Bir baqışta laf etmege bilmegen adam dünyada yoq kibi körüne. Epimiz balalıqtan başlap laf etmege ögrenip kelemiz. Lâkin biz bir-birimizge beñzemegenimiz kibi de, lafımızda da farq bar.

Meselâ, biri laf etkende, küleryüzlü ola, ağzından sözler degil de, bal çıbıra, lafı pek meraqlı. Digeriniñ yüzü külmey, lafı buz kibi suvuq, onı diñlegende teniñ çimirdey. Daa digeri sıtıq çıraylı, sert-sert laf ete. Biriniñ lafı uzundan-uzun bezgelek ola, saatlarnen bitmek bilmey – adam onıñ lafından tüñüle, usana. Digeriniñ ağzından bir laf çıqmaz, indemey oturır. Biri kelişsin-kelişmesin tek men laf eteyim, sen diñle degen kibi, saatlarnen aytır. Digeri tasırdavuq subetdeşiniñ canını ağırtmayım dep, onıñ damsız lafını diñlemege özüni mecbur eter.

Ne sebepten böyle ola? Ne içün insanlarnıñ özleri de, tabiatları da, lafları da çeşit-çeşit ola? Pedagogika bu suallerge böyle cevap bere: adamnıñ tabiatı da, lafı da, onıñ areket tarzı da – episi terbiyenen bağlı. “Quş yuvasında körgenini küte” degenleri kibi, adam nasıl terbiye körse, öyle ola.

Lâkin epimizniñ istegi bir – menim lafım meraqlı, tesirli olsun deymiz. Bunı köz ögüne tutıp, ömürimizniñ soñki kününece yahşı laf etmege ögrenmege boldurmamaq kerek. O vaqıtta lafımız qusursız olur, halq arasında sayğımız artar.

 

 

· Şiirler, yırlar

 

Korney Çukovskiy

Seyran Üseinovnıñ tercimesi

 

Tsokotuha çibinçigi

(Başı 20-nci derste)

 

Çırçırnaçıq çırılday,

Qaça, baqmay artına,

Köpürge taba sıçray

Ve anda sesi tına.

Örümçekniñ aqlında şaqa degil,

Çibinniñ el-ayağın bağlay qatil,

Çibinçikniñ yüregine keskin tişler saplana,

Onıñ qanını içip, örümçek ep tavlana.

Çibin ise pek qıçıra, boğazı yırtılacaq,

Mına-mına qatil onıñ cançığını alacaq.

Apansızdan uçıp kele Sivrisinek,

Qolunda da bir fenerçik olsa kerek:

“Qayda qatil? Qan içici, qayda o?

Pancasından yoq qorqum!” – dedi o.

Şu sözlernen örümçekni,

Bir tamam şaşmalattı,

Qılıçını çıqardı da

Başını kesip attı.

 

Çibinge qol uzatıp,

Onı birden tursattı,

Yüregini tınçlattı

Ve oña böyle ayttı:

“Örümçekniñ canın aldım,

Seni ondan qurtardım,

Endi ise kel, civanım,

Ol sen menim apayım!”

 

(Devamı bar)

 

 

· Devlet tilini ana tili esasında ögreneyik

 

Розкажiть докладнiше

Tafsilâtlıca aytsañız

Дозволь(те)!

Musaade et(iñiz)!

Якщо можна, дайте менi вашу адресу

Mümkün olsa, adresiñizni berseñiz

Скажит(iть), будь ласка…

Canım , aytsa(ñız)...

Можна спитати?

Soramaq mümkünmi? (или Soramaq ayıp olmasın)

Ви до мене звертаєтесь?

Siz menden bir şey soraysıñız, ğaliba…

Друзi!

Dostlar!

Любі друзi!

Sayğılı (или qıymetli) dostlar!

 

 

· Doğru yazayıq ve laf eteyik

 

Oquñız, aqlıñızda qalsın

 

Talebe dostundan soray:

– Bugün (aynıñ) qaçı?

– Buğun (aynıñ) yigirmi dördü.

– Ya bugün (aftanıñ) ne künü?

– Bugün salı.

 

Bir oğlan digerinden soray:

– Sen qaç yaşındasıñ?

– Men doquz yaşındam. Ya sen qaç yaşındasıñ?

– Men yaqında on birni toldurdım, on ekige ketem.

 

Aş aşağan soñ:

– Elhamdülillâ bereket bersin! Sağ oluñız. Aşıñız lezetli edi.

– Aş olsun, balam. Begenip aşağan olsañ, pek göñlüm hoş!

 

 

· Atalar sözleri

 

er şeyniñ soñu barвсему есть конец

yañlışmağan bir Allaтолько Богу не свойственно ошибаться

parayı veren düdügi çalar у кого деньги, тот заказывает музыку

divarnı – nem, insannı – ğam yıqar – стену точит сырость, человека – горе

eki ayağını bir çızmağa soqmaq – ставить в невыносимые условия

dört divar arasında oturmaq (или qalmaq) – сидеть в четырёх стенах

dört köznen beklemek – все глаза проглядеть, смотреть во все глаза, ждать с нетерпением (заждаться)

dost ağlatır, duşman küldürir – друг заставляет плакать, враг – смеяться (т.е. друг говорит горькую правду, враг – льстит)

 

 

· Frazeologizmler

 

eki dünya bir olsaникогда, ни за что на свете (Eki dünya bir olsa men anda barmam – я ни за что на свете туда не пойду)

dünya daim böyle olmaz – всё может измениться; всё течёт, всё изменяется

canına toymayıp ketmek – умереть, не насладившись жизнью

dört bir yaqqa – во все концы света

dünya turğance – на веки вечные; пока стоит земля (Dünya turğance tur – живи вечно)

dünyağa kelmek – появиться на свет, родиться

yañı dünya körmek – родить (ребёнка)

dünyanı körecek közü yoq – он ничего не хочет видеть, ему всё опостылело

alem güzeli – а) писаная красавица; б) королева красоты

dünyadan haberi bar – он всё знает; он слишком опытный

dünyadan haberi yoq – он ничего не знает; он слишком неопытный

 

 

· Ösümliklerniñ adları

 

клубеньtomar tamırбульба

клубникаcilekполуницi

клюкваyosun cilegiклюква, журавлина

ковыльqılğanotковила

козлобородникtekesaqalкозелец

кокосова пальмаkokos (или hind cevizi) palmasıкокосова пальма

колокольчикçañ çiçegiдзвоник

колос – başaqколос

кольрабиalabaş qapıstaкольрабi

колючкиtikenler колючкi

 

 

· Ayvan, quş ve böceklerniñ adları

 

лысухаqıl quyruqлиска, лисуха

лошакmelez atослюк

лягушкаbaqaжаба (ропуха)

майский жукmayıs böcegiжук

макакиmakakalar – макаки

малиновка – nar bülbuli – вiльшанка, (лесная) берестянка

мамонтmamontмамонт

мангустаfraun faresiмангуста

марабуmarabuмарабу

мартышкаşamek мавпа

 

 

· Anatomiya terminleri

 

плечевая кость omuz kemigi – плечова кiстка

плечевой суставomuzbaşплечовий суглоб

плечевое сплетение – omuzbaş örgüsi – плечева сплетення

плодtuhumплiд

плюснаayaq tarağıплесно, плюсно

подбородокsaqal tübüпiдборiддя, пiдборiдок

подвздошная кость – can süyek – клубова кiстка

подвздошная кишка – toq içek – клубова кишка

поджелудочная железа – mide astı bezi – пiдшлункова залоза

подошва – taban – пiдошва

 

 

Drupal tarafından desteklenir. Drupal,açık kaynak kodlu bir içerik yönetim sistemidir