English
Русский
Qırımtatarca
Tercime problemleri
Ленияра Селимова
филология илимлери намзети
КъМПУ
къырымтатар ве тюрк эдебияты
кафедрасы оджасы
ТЮРКИЙ ТИЛЛЕРДЕ ТЕРДЖИМЕ ПРОБЛЕМЛЕРИ
(Тюркиеде март 1 – апрель 5 куньлери арасында
Истанбулда кечкен терджиманлар симпозиумы)
Къырымтатар тилинде ве, саесинде, эдебиятында эдебий терджиме тарихы ХХ асырнынъ башында мейдангъа келип, сабитлеше. Исмаил Гаспыралы ве онынъ чевресинде ве я янында етишкен белли-башлы генч айдынларымыз ве языджы-эдебиятчыларымыз рус, франсыз, алман, арап ве тюрк тиллеринден тувгъан тилимизге эдебий терджимелерни япкъан эдилер.
Кунюмизде, яни земане девиримизде тувгъан эдебиятымызнынъ озь ичинде къалмайып, дигер тюркий тиллерге ве бу джумледен тюркие тюркчесине чевирильмеси меселесинде бир сыра нокъталар тизильмекте ве буларны чезюв ёллары аранмакътадыр.
Къырымтатар халкъы озь тарихы, тили ве эдебияты иле, территориаль ери иле буюк тюрк дюньясынынъ муим ве пек парлакъ бир парчасыдыр. Миллий урф-адетлеримиз, тувгъан тиль ве эдебиятымыз, шивелеримиз тюрк дюньясынынъ эр бир кошесинде, эр бир мемлекетинде буюк меракъ уяндырмакъта.
Эдебиятымызнынъ тюрк тилине терджиме этилюви 1990-джы сенелернинъ башында башланды. Анджа даа эвель де тувгъан эдебиятымызнынъ надир классик парчалары ве земаневий эсерлери энъ башта озьбек тилине терджиме этильген эди.
Бугунь тюркий тиллер арасындаки эдебий ве ильмий терджиме проблемлерининъ ал этильмеси бу къардаш эдебиятларнынъ инкишафына, бир-бирине таныштырылмасына файда кетире.
31 март-5 апрель куньлери Тюркие Джумхуриетининъ ТИКА ве ТЮРКСОЙ киби буюк тешкилятлары Истанбулнынъ МАЛТЕПЕ УНИВЕРСИТЕТИ иле берабер тарихта биринджи кере «Тюрк дюньясы эдебий терджиманлары симпозиумы» адында халкъара бир симпозиум тертип эттилер. Бир афта боюнджа Истанбулда терджиме проблематикасы баштан сонъунъа къадар тартышылды, муим базы умумий къарарлар алынды.
Къардаш тиллер ве къардаш эдебиятлар (яни тюркий тиллер) арасында терджиме этюв меселесинде къайсы проблемаларнен энъ чокъ къаршылашкъанымызны бутюн симпозиум къатылымджылары бирер-бирер анълаттыкъ. Нетиджеде корюльди ки, эпимизнинъ меселелери тахминен айны. Бунъа бинаен меселелернинъ чезильмеси ичюн шу нетиджелерге къол къойдыкъ:
1. Тюрк дюньясынынъ ичинде халкъара терджиманлар дергнеги я да бирлешмеси киби бир ассоциация тешкиль олунаджакъ. Меркези Тюркиеде олуп, эр йылки топлашувы/симпозиумы сыранен тюркий мемлекетлерде кечириледжек.
2. Тюркий халкъларнынъ энъ муим классик эсерлери ве энъ муим земаневий эсерлери сайланып, къардаш тюркий тиллерге терджиме этиледжек.
3. Энъ гузель ве истидатлы/башарылы терджимелер халкъара эдебият мукяфатларына такъдим этиледжек.
Бу симпозиум сырасында терджиманларнынъ косьтергени базы муим нокъталар бар эди ки, метин терджиме этюв эснасында дикъкъат этильмеси керекли базы къайдлар да япылды. Буларны къыскъаджа шойле сыралайыкъ.
1. Терджиме эснасында метин ичинде бир ата сёзю, халкъ айтышы, халкъ манеси кечсе – экинджи тильде бунынъ аналогы къыдырылып бойле терджиме этильмели. Яни оригиналлыгъы къорчаланмакъ меджбурдыр.
2. Назм эсерлер терджиме этильгенде эджа эенки, эджа сайысы, ич аенк, аллитерация ве умумий оларакъ сатыр сонъу рифмасы мытлакъ къорчаланмакъ керек. (*бу манада шу да къайд этильди: Терджиман эр алда сатыр тюбю терджимесини де япа биле. Терджиман шаирлик истидадына малик олмай биле).
3. Умумен эдебий терджиме япкъан терджиман исе дюнья эдебиятыны ве озь тувгъан эдебиятыны пек эйи бир дереджеде бильмек керек. Бундан да гъайры, аз да олса, языджылыкъ практикасы олмакъ керек ки, эдебият севдасы, эдебият бильгиси ве эдебияткъа ёнелик истидады терджиме ишлеринде огге чыкъмакъ керек. Бир терджиман эдебий эсерни эм сёзю-сёзюне, эм манасы-манасына, эм де фельсефий дуйгъусыны терджиме этмек меджбурдыр.
4. Бир эдебий эсернинъ 1 дегиль бир къач терджимеси япылмакъ керек, ки йыллар сонъра къайсы бирисининъ шекли энъ догъру, энъ кейфиетли ве энъ башарылы япылгъаныны эдебиятчылар ве окъуйыджылар тарафындан къарарлаштырыладжакъ. Бойледже, бир чокъ терджимеден тарихта 1 данеси озюне ляйыкъ бир ер тападжакъ.
Нетидже оларакъ шуны айта билем ки, тувгъан тилимизнинъ парлакъ эсерлерининъ къардаш тюркий эдебиятларгъа къазандырылмасы ве о тиллернен янгъырамасы миллий медениетимизни, миллий гъурурумызны бир басамакъ юкъары даа мытлакъ юксельтир.
