Seyran ocanıñ dersleri. 44-ünci ders.

 

Sevimli evlâtlarımızğa çeşit fenlerden bilgi bergen, olarnı terbiyelegen insanlarımızğa Alla sağlıq bersin, sabır bersin, küç-quvet bersin.

Artist sanağa çıqacaqta azırlanğan kibi, oca da er kün, er bir derske azırlana. Kerekli kitaplarnı tapıp oquy, dersiniñ planını yaza, çeşit materiallar, körgezmeler azırlay. Bugünki dersni nasıl añlatacağını, ne oqutacağını, ne yazdıracağını, nasıl sualler berecegini, o suallerge qarardan nasıl cevaplar alacağını tüşüne ve olarnı planına yazıp qoya.

Talebelerine öz feni boyunca em derste, em dersten tış bilgi bermek de ocanıñ boyun borcudır. Onıñ içün oca özü de toqtamayıp öz bilgisini arttırıp tura. Ocanıñ oqumağan künü yoq. Onıñ evdeki (şahsiy) kitaphanesinde bunıñ içün kerekli kitaplar bar, olarnıñ sayısı kün-künden arta. Oca er şeyden haberdar olmağa tırışa. “Maarif işleri” gazetası, “Tasil” mecmuası olarnıñ eñ yaqın dostları. Andaki saifelerde ocalar özüne kerekli materiallarnı tapa, mekteplerimizde olğan tedbirlerden haberi ola, icatkâr ocalarımız aqqında malümat ala, yañı çıqqan derslikler, qullanmalar ve başqa kitaplardan haberi ola, ükümet ve tasil nazirligi tarafından çıqqan qararlarnen tanış ola.

Talebeler ocadan örnek ala, ocağa beñzemege tırışa, ocası kibi olmağa istey. Ocanıñ balalarğa tesiri pek büyüktir. Talebelerge eñ yahşı çizgilerni oca aşlay. Olarnıñ yüreginde oca ne saçqan olsa, o çıqar.

Milleti ve Vatanını, öz tili ve edebiyatını, medeniyeti ve sanatını sevgen insanlar asrap çıqarmaq – ocanıñ birinci vazifesidir. Kelecegimiz – ösip kelgen neslimiz olsa, neslimizniñ ruhiy sağlamlığını oca şekillendire.

Sağ oluñız, sayğılı ocalarımız. Elleriñizni ayrı-ayrı öpemiz. Siz oña lâyıqsıñız!

 

 

 

Bağdat şeerinde bir dembel bar eken. Dünyada oña yetken dembel yoq deyler. Bir iş yapmayıp, bütün kün yata eken.

Bir kün onı yerinden tursatacaq olıp, onıñ tübünde ateş yaqa ve çetke çekilip baqalar. Dembelniñ endi urbaları yanıp başlağanda adamlar dayanamayıp: “Baq, yanasıñ!” – deyler.

Dembel: “Olân onı da aytmağa erinmeysiñizmi?” – degen.

Onıñ içün pek dembel adamlarğa halq arasında “Bağdat dembeli” dep aytalar.

 

 

Ariflerni, seslerni,

Biz endi yahşı bilemiz,

Olarnı hoşıp-hoşıp

Oqumağa ögrenemiz

 

Sözlerden cümle yaptıq,

Defterimizge yazdıq,

Atta ufaq ikâye

Biz özümiz uydurdıq.

 

Endi ana tilinde

Kitaplar alıp oqurmız,

Bilgimizni kün-künden

Arttırmağa biz azırmız.

 

Er keske öz Vatanı azizdir – Всякому мила своя родина

Er keske öz balası tatlıdır – Всякому своё дитя милее

Er künnüñ öz qayğısı bar – Всякому дню своя забота

Dert olğan yerde közyaşlar aqar – Где горе - там и слёзы

Zorbalıq üküm sürgen yerde qanun çetke (keri) çekilir – Где сила владеет, там закон уступает

Yip ince yerinden üzülir – Где тонко, там и рвётся

Аллах его знает – Alla bile onı – Аллах його знає (вiдає)

а мне и в голову и не пришло – aqlıma bile kelmedi – менi й на думку не спало

бабьи сказки – qartanamnıñ masalı – бабськi вигадки (казки)

много о себе думать (мнить) – özüni kimsin-kim bellemek – багато про себе думати

лень нашла (одолела) – tenbelligi tuttı – баглаiнапали (вскинулися)

гонять лодыря, бить баклуши – köpek suvarmaq, köpek suvarıp yürmek – байдики (байди) бити, баглаї бити (годувати)

 

пролеска – kiyik zümbül – пролiска

просо – tarı – просо

пупавка – sığırköz – роман

пшеница – boğday – пшениця

пшено – tüy, (dial. dügü) – пшоно

пырей – qara piçen, domuztamır (dial. çoçqatamır, cebelek) – пирiй

ракита – mort tal – рокита, верба

рапс – qolza – рiпак, рапс

 

 

трясогузка – quyruqsallayan – плиска

тля – çurup, fidan (или yapraq) biti – попелиця

тур – dağ tekesi (самец); dağ eçkisi (самка) – тур

тюлень – tülen – тюлень

угорь – yılan balığı – вугор

удав – boa yılanı – удав

удод – öpepop, pipok, opapiş, ud-ud quşu, taraq quş – одут