36 OTUZ ALTINCI DERS

· Kelecekni tüşünmegen, onıñ oğrunda küreşmegen millet ğayıp ola

Bizim kelecegimiz ne olacaq? Bizni ne bekley? Alımız ne olacaq: ölecekmizmi, qalacaqmızmı? Bunıñ kibi sualler dünyada olğan er milletniñ ögünde tura ve olar er Allanıñ künü kelecegi içün areket ete, kerekli çareler köre.

Milletimizniñ ögünde bu sualler daa bir baş yüksek olıp tura, çünki biz sürgünlikke oğrağan ve büyük küçlüklernen vatanımızğa qaytıp ve yigirmi yıldan berli daa keregi kibi yerleşamağan, aq-uquqlarımızğa daa irişamağan halqmız, onıñ içün yuqarıdaki sualler bizni daa pek raatsızlay.

Epimizniñ evlâtları bar ve olarnıñ boğazını baqmaqnen boyun borcumız bitmey. Balalarımıznıñ ileride kim olacağını, nasıl cemaat içinde yaşaycağını tüşünmek kerekmiz, bu bizni raatsızlamaq kerek, eyecanlandırmaq kerek, yuqumıznı bölmek kerek.

Yaşlarımız ve qızlarımıznı assimilâtsiya degen ajdağadan qurtarmaq içün ne yapmaq kerek degen sual bizge asıl raatlıq bermemek kerek, çünki o canavar balalarımıznı birer-birer qolumızdan çekip alıp yutıp yibere. Assimilâtsiyanıñ pancasından halqımıhnı qurtarmaq bizim birinci vazifemiz olmalı, dostlar.

Eger biraz daa közümizni açmasaq, soñ keç olacaq, soñ ağlasaq da, sızlasaq da faydası olmaycaq, biz millet olaraq ğayıp olacaqmız.

Bugün assimilâtsiyadan qurtulmaq içün daa keç degil, onıñ başına yetecek kibi çareler bar, olarnı yapmaq kerek:

Birincide, napıp-yapıp tilimizni coymamağa tırışmaq kerekmiz, evimizde qoranta azalarınen, hususan balalarımıznen, mümkün olğanı qadar, başqa milletler kibi, öz tilimizde laf etmek kerekmiz. Aqşamlarımız tek televizor baqmaqnen keçmesin, toplaşıp, öz tilimizde yazılğan bir kitap oqumaq da adet olsun. Gazetalarımıznı, jurnalımıznı alayıq, oquyıq. Evimizde tilimizniñ luğatları olsun, söz baylığımıznı arttırıp turayıq. Balalarımız şiirler, yırlar ezberlesin ve ezberden bizge aytsın.

Ekincide, bizge dedelerimizden asabalıq qalğan adetlerimizni balalarımızğa ögreteyik, bilsinler, güzel adetlerimizni kütsünler.

Üçüncide, halqımıznıñ aq-uquqlarını, aqiqiy tarihımıznı, yadikârlıqlarımıznı, camilerimizni, toponimikamıznı qaytartmaq içün qalemlerimizni oynatmaq kerekmiz. Bu işni biri yapar dep beklep oturmaq olmaz, er adam qolundan kelgenini yapmaq kerek, devlet organlarına yazmaq kerek, olarğa istegimizni, arzu-niyetimizni bildirip turmaq kerekmiz. Bizde: “Bir atnıñ tozu çıqmaz” – deyler, bu pek doğru laf, bir adam, eki adam, on adamnıñ bu işte can küydürgeninden fayda az. Birlik olıp, er birimiz, epimiz areket etsek, mektüpler yazsaq, daa başqa çareler körsek – bu bir sel kibi “olarnıñ” başına tökülir, soñ “olar” bizim meselemizni baqmağa mecbur olur.

İndemeyip otursaq, bularğa bir şey kerekmey eken dep, olar da indemeyip oturır, çünki vaqıt olarnıñ faydasına işley.

· Şiirler, yırlar

Öz evimiz bar

Qırımğa qaytıp keldik,

Muradımızğa irdik,

Erinmedik, ev qurdıq,

Şükür, endi bitirdik.

Nasırlıdır elimiz,

Lâkin bar öz evimiz,

Yazda saqlar sıcaqtan,

Qışta – qar ve suvuqtan.

Buyurıñız siz bizge,

Yap-yañı evimizge,

Adresimiz de belli:

Vatan soqağı, elli.

· Devlet tilini ana tili esasında ögreneyik

· Atalar sözleri

Aq it, qara it, kene de köpektir – бела собака, черна собака, а всё одно – пёс

Terek tamırından suv içer – эквивалент: Без корней и полынь не растёт

Demir qızğın olğanda dögülir – Куй железо, пока горячо

Saqla samanı, kelir zamanı – держи мякину – пригодится

Meyvası oñ olğan terekniñ pıtaqları alçaq ener – Чем больше

плодов на дереве, тем ниже его ветки

Ağzınıñ qaşığı degil – эквивалент: Не по рту еда

Aqıl bazarda satılmaz – на рынке ума не купишь

· Frazeologizmler

haber-teber yoq – ни слуху, ни духу

er ihtimalğa qarşı – на всякий случай

köz qararı ölçemek – смерить на глаз

birini külmek – поднять на смех кого-то

çıraylarından qar yağa – не в себе

ömrüni kömür etmek – превратить жизнь в сплошной ад

başını aşamaq – сжить со света

· Ösümliklerniñ adları

незабудка – nazlı qız, nazlı çiçek, unutma meni çiçegi – незабудка

ноготки (календула) – aynısefa – нагiдки

ночная красавица – aqşam sefa – ?

нивяник – toğay otu – королиця, ромен

облепиха – sarı sırğaçıq – плоховник, облiпиха

овёс – cılap – овес

одуванчик – mamateke, mışıq sütü, mollasarıq, aqsarıq – кульбаба

озимые – küzlükler – озимиi

· Ayvan, quş ve böceklerniñ adları

славка – çibinci quş – славка, кропив’янка

слепень – sığır sinesi, at çibini – гедзь, слiпень

слизень – sümükli böcek – слимак

слон – fil – слон

снегирь – qarquş – снiгур

собака – köpeyek, it, baraq – собака

соболь – samır – соболь

сова – bayquş, miyavquş – сова

· Geologiya terminleri

агат – akik – агат

азбест – azbest – азбест

айсберг – buzdağ – айсберг

алмаз – elmaz – алмаз

аметист – mor yaqut – аметист

апатит – apatit – апатит

атолл – atoll – атол

базальт – siya mermer – базальт

барханы – barhanlar – ?