27 YİGİRMİ YEDİNCİ DERS

· Etken areketlerimiz ve etken laflarımız güzel olsun

 

“Bir adamğa yahşılıq yapsañ, Allağa yahşılıq yapqandan sayılır”, – deymiz. Ne acayip sözler! Bu sözler bizge baba-dedelerimizden asabalıq qalğan, biz bu nasiatnı kütmek kerekmiz. Ay-ay, epimiz bu sözlerge uyğun areketler yapsaq, ne qadar yahşı olur edi.

Ebet, aytmaq qolay, yapmaq küç. Bizge yengil degil, çünki etrafımızda sertlik, yüzsüzlik, insafsızlıq, vicdansızlıq üküm süre. Bu qusurlar – çetten kelip, bizge yapışqan hastalıqlardır. Olarnıñ ögüni almasaq, kerekli çareler körmesek, ahırı böyle cemiyet içinden çürüp başlar, soñ ğayıp olur.

Ya bizim balalarımız, torunlarımız bar, biz olarnıñ kelecegini tüşünmek kerekmiz.

Qorantalarımızda kimse öz balasına yaramaylıq istemez. Balasınıñ yaramay olğanını da istemez. Ya cemiyetimiz, milletimiz – bu da balaban bir qoranta degilmi? Milletimizniñ qaydını da biz çekmesek, kim çeker?

Kimerde yanımdan keçip ketken maşnanıñ içinde tanışımnı körip yetiştirem, ebet, o da meni körip yetiştiredir deyim. Lâkin o, toqtamayıp keçip kete, kimerde ise başını başqa tarafqa burıp kete. Ne qadar çirkin şey! Ya ne olur toqtasa, sorasa, alıp barıp olacaq yerinece alıp barsa, ne qadar savap ve dülber iş yapacaq. Bunı añlamay!. Adamda başta bet-yüz olmaq kerek. Yüzü olmasa, onıñ maşnası da, baylığı da – bir kapik.

Kimer “kresloda” oturğan adamlarımız, o yerge oturğan soñ, bütünley deñişip kete. Yaramay tarafqa deñişe. Oña bir meselenen kelgen vatandaşlarımıznen qaba-qaba laf ete, bir yol-yoruğını aytayım, añlatayım demey. Öyle soylarına halq, bürokrat dey. Olân, seni öyle yerge oturtqanlar, sağ oluñız de da, aytqan lafıñnı tüşünip ayt. Öz-özüñni de bir diñle. Biri sennen öyle laf etse, begenirsiñmi? “İNENİ BAŞTA ÖZÜÑE SANÇ, AĞIRMASA, SOÑ BAŞQASINA SANÇARSIÑ”, – deyler. Pek doğru sözler!

Sayğılı qardaşlarım! Öyle yapmağa alışayıq, ağzımızdan zeerler aqmasın. Kimseniñ göñlüni qırmayıq. Aldımızda turğan adamnen yahşı munasebette olayıq. Biz aqqında: “Pek yahşı adam eken, laf etkende ağzından ballar çıbıra!” – desinler.

 

 

· Şiirler, yırlar

 

 

 

· Şaqalar, lâtifeler

 

– Amet ağa, aytsañız, kökte ne qadar yıldız bar?

– Ne qadar olacaq, menim saqalımda ne qadar saç olsa, o qadar.

– İnanmaymız!

– İnanmasañız, say da baqıñız.

 

* * *

Ağası ve qardaşı arasında olğan laf.

– Bir şeyni maña yüz kere ayttırma.

– Siz maña yüz kere aytmadıñız.

– Yüz kere olmasa doqsan doquz kere.

– Doqsan doquz kere de aytmadıñız.

– Aysa ne qadar?

– Bu atqanıñız üçünci seferdir.

– Ana kördiñmi? Ama sen bir aytqanda añlamalısıñ.

– Aysa ne içün üç kere aytasıñız?

 

 

· Güzel adetlerimiz

 

Bal kibi tatlı tilimiz

 

– Allağa şükür, qomşularım pek yahşı, pek mulâyim insanlar. Tilimni tişlep aytayım, biri maña qıyış baqmadı. Ne keregim olsa, olarğa çapıp baram. Sağ olsunlar, yoq demeyler. Men de olarnen yahşım.

– Maşalla sizlerge! Onıñ içün: “Yahşı qomşu tuvğanıñdan da yaqındır”, – dep nafile aytmağanlar.

 

* * *

– Aydı, yolcu yoluna yaraşır degenler, biz endi turayıq ve baracaq yerimizge

erte-yarıq barıp çıqayıq.

– Ebet, dogru aytasıñız. Oğurlı yollar olsun sizge. Sağ-selâmet oluñız.

 

* * *

– Qayda qaldı ketkeni, ale daa kelmey. Tüf-tüf, bu balağa ne oldı eken aceba? Bir qayırlısınen qaytıp kelse eken, canım raat olur edi.

– Raatsızlanma, Ayşe apte, kelir, inşalla.

 

 

· Oquyıcılarımıznıñ icadından

 

QMPU studenti Feruze Alimova

 

Şimdi men kvartira tutam. Kvartiranıñ iyesi (saibi) rus qartanayı, lâkin qırımtatar tilinde pek yahşı laf ete. Baqıñız, rus apayı olsa da qırımtatar tilini bile! Aqşamları ekimiz oturıp qırımtatar tilinde subetleşemiz. Buña nasıl quvanmazsıñ!

Men episi yaşlarımıznı ana tilimizni oqup ögrenmege çağıraman. Keliñiz tilimizni ögreneyik, oña can bereyik ve öz tilimizde söyleneyik.

 

* * *

Mektep talebesi Marlen Aliyev

Gülfere qartanamnıñ hatırlavları

 

Özbekistanda norma bere ediler, eger normanı yapmasaq (becermesek), üyle vaqtında aş bermey ediler, cıyğan pamuqlarımıznı arqamızğa köterip tura edik.

Eñ kiçkene kadem er daim: “Abay, men anamnı köralmaycam, anaynı pek sağındım”, – dey edi. Böyle etip, Şain qardaşım anamnı köralmay öldi. Anamnı beş yıldan soñ taptıq. Anam Uralğa tüşken.

Vatan asretligi, balalarım, pek qıyın şey. Gece-kündüz Vatanımızğa barıp qavuşayıq dep arzılay edik.

 

 

Adil Murtazayev

 

Altmış dört yıl oldı o qara tañğa,

Sığacaq şey degil aqılğa, añğa,

Unutılmaz deşet tolu o künler,

Acılardan yürek yanar ve iñler.

 

Saba qoptı Qırımda aizarlar,

Bütün halqnı sürgün ete unsurlar,

Cebelerde – cenkleşe ep ağalar,

Ana-yurtta – söndürildi ocaqlar.

 

Doğmuşlarnı qıyır-çıyır ettiler,

Memleketke tarı kibi septiler,

Kimlernidir bekley edi Uralnıñ dağı,

Kimlernidir yaqtı Özbekistan sıcağı.

 

Açlıqtan, hastalıqtan, yanıqtan

Halqnıñ yarısı öldi qırğınlıqtan,

“Vatanım!” – dep, küreşti sağ qalğanlar,

Ahır yeñdi ajdağanı, Yurtnen qavuştı olar.

 

Lâkin, baq sen, mında yatlar toluşqan,

Sanki dersiñ kökten sarınçqa yağğan,

Bizni sevmey, çare tapsa, aşalay,

Yardım etmey, kelmeşekler, tek qıynay.

 

Lâkin kene halqım talmay küreşir,

Maqsadına mıtlaq bir kün irişir,

Yıqılsa da, turar, aqqını talap eter,

Bir kün ola meşaqatlı bu künler biter!

 

 

· Ösümliklerniñ adları

 

красавка – güzel kiyev (или qadın otu) – белладонна

крапива – qıcıtqan – кропива

кровник – suyel otu – кровник

крона – tac – крона

крыжовник – frenk yüzümi – агрус

крылатка – qanatlı urluq – крилатка

кувшинка – nimfa çiçegi (или nilüfer, suv lâlesi) – латаття

кукуруза – mısırboğday – кукурудза

кустарник – çalı – чагарник