21 YİGİRMİ BİRİNCİ DERS

· Evlâtlarımıznıñ kelecegi – ocanıñ qolunda

 

Oca – ögreticidir, er şeyni bilgen ve ögretken insandır. Türkiyede ocalarğa “ögretmen” deyler.

Bir rastkelişte esli-başlı yazıcılarımızdan biri til ocaları aqqında: “Ne bile o siziñ ocalarıñız” – dep, meni muğayttı. Böyle sözlerni bir kere daa avlaqtan eşitken edim. Bir talebeniñ babası da: “Oca özü bilmey, ne ögretecek o menim balama”, – dedi.

Añlaşılğanına köre bazı ocalarımıznıñ ustalıq seviyesi yüksek olmasa kerek yani yüksek degil, onıñ içün de böyle laflar yüre.

Bir derste talebe şiir oquy:

“Buña derler Yeşil ada,

Yüce mali – Çatırdağ…”.

Ocasından sorayım:

– “Mali” degeni ne?

– Bağışlañız, bilmeyim, – dey oca.

– Luğatta bar da! – deyim.

– Vay, men baqmadım.

– Ya luğatıñız barmı?

– Eskisi bar…, yañısını daa almadım.

– Talebe bu sözni bilemi?

– Aytamayım, soramadım, – dey oca.

– Ya talebege şiirni ezberlemege bergende böyle sözlerni añlatmaq kerek degilmi?

Oca utandı, yüzü qızardı.

Ebet, beş parmaq bir olmağanı kibi, ocalar da çeşit-çeşit ola. Lâkin oca adını taşığan soñ, yüksek seviyeli oca olmağa tırışmaq – şarttır. Oca özü, talebe kibi, bütün vaqıt oqup, ustalıq seviyesini arttırıp turmaq kerek. Aş aşağan kibi, yani künde üç kere (üç kere!) aş ağanımız kibi, iç olmağanda künde bir kere bir saat oqup, oca bilgisini arttırmaq kerek. Ocalarımız bu işni yapamı? Qana, keliñiz, er bir oca qolunı yüregi üstüne qoyıp, doğrusını aytsın, o er Allanıñ künü oquymı? Yazıq ki, oqumay. Künler kete – bilgi artmay, oca sıfatını coya.

Enver İzmaylov ne içün namlı gitaracı oldı? Men o insannıñ yaşlığından bilem. Künde ne qadar vaqıt çalasıñ? – dep sorağan edim. – Altı saat,– degen edi. Enver gitarasına sevda, onıñ içün de ondan ayrılamay! Şaqa etip: “O gitarasınen quçaqlaşıp yuqlay”, – deyler.

Ocalar da öz zenaatı – ocalıqqa sevda olsa, ocalıqnı sevse, o vaqıtta olar bilgi saibi olur, oca adını aqlar, cemaat arasında sayğısı artar.

Bugün, tilimiz acınıqlı alda olğanda, şaşmalap rus tilinde laf etkenlerniñ sırasına keçip-keçip ketkenlerniñ sayısı artqanda, tilimiz yoq olıp ketecek derecesine barıp yetkende, ocalarımıznıñ, hususan til ve edebiyat ocalarımıznıñ, emiyeti qaç kere arta. Tilimizni, adetlerimizni, dinimizni balalarımızğa ögretecek – ocalarımızdır. Ocanıñ pek mesuliyetli işi bar. Bütün halq oña baqıp tura: “Menim balam mektepke bara, anda oña er şeyni ögretirler”, degen fikir ana-babalarnıñ ağzında. Olar ocalarğa işana, inana ve onıñ içün de ana-babalarnı aldatmağa olmay, olarnıñ işançını aqlamaq kerek ve Allanıñ ögünde günâhkâr olmamaq kerek. Ocalıqnı sevmeyip işlemek olmay, ocalıqnı sevmegen oca – oca degil, oña öz qısmetini başqa yerde qıdırmaq kerek.

Bizge çoq bilgen, yüregi yanğan, talebelerini öz balalarını sevgen kibi sevgen, Vatanı ve halqını qayğırğan ocalar kerek. Öyle ocalar özü kibi insanlarnı asrap çıqarır. Öyle ocalarnı adamlar sever ve ürmetler.

Yahşı ocalar oluñız ve işiñiz qolay kelsin, ürmetli ocalarımız!

 

 

· Qısqa ikâyeler, masallar

 

Babanıñ nasiatı

(Masal)

 

Bir zamanda bar eken, bir zamanda yoq eken, bir padişa bar eken. Padişanıñ altı oğlu olğan. Künlerden bir kün padişa oğullarını çağıra ve dey:

– Evlâtlarım, men endi qartaydım, öz yerime biriñizni padişa etip qaldırmağa isteyim, – dey ve bir sipirki çıqara. – Bu sipirkini kim sındırsa, o menim yerime keçer.

Büyük oğlu sipirkini sındıracaq olıp çoq tırışa, lâkin sındıramay. Ondan kiçigi kele, sındırayım dep çoq çekişe, o da sındırıp olamay. Üçünci, derdünci, beşinci oğulları da sipirkini sındıramay.

Bunı körgen padişa kiçik oğlunı çağıra ve:

– Oğlum, iç olmağanda bu sipirkini sen sındır da menim yerime padişa ol, – dey.

Kiçik oğlu sipirkini ala, yiplerini çezip dağıta ve sipirki çöplerini birer-birer sındırıp bitire. Babası bunı körip, pek quvana ve:

– Baqıñız, oğullarım, ne qadar aqıllı qardaşıñız bar! Siziñ sındıramağan sipirkiñizni o, dağıtıp, çöplerini birer-birer sındırıp bitirdi. Bu sizge bir ders olsun: ARAÑIZDA BİRLİK OLSA, SİZNİ DUŞMAN YEÑAMAZ. Birlik olmasa, bu sipirki çöpleri kibi dağılırsıñız, sizni duşman birer-birer yoq eter.

Masal bitti, añlağan – añladı, añlamağan – añlamadı. Daa isteseñiz: añlağan kâr etti, añlamağan – zarar.

 

 

· Şiirler, yırlar

 

Korney Çukovskiy

Seyran Üseinovnıñ tercimesi

 

Tsokotuha çibinçigi

(başı 20-nci derste)

 

Dülber hanım, köbelek,

Saña tatlımı kerek?

Begenmeseñ bu aşnı,

Aşayıq tataraşnı.

Birden kele bir qartçıq – Örümçek,

Niyeti yahşı degil, bu kerçek,

Çibinçikni o – köşege tarta,

“Seni aşap ketecem!” – dep ayta.

Dostçıqlarım!

Tez kelseñiz!

Hayırsıznıñ yolunı siz tez kesseñiz.

Men sizlerni aşattım-içirdim,

Sofralar qoydım, musafir ettim,

Canım-közüm, qurtarıñız siz meni,

Qurtulmasam, biliñiz ki, men bittim.

Lâkin, hayır, örümçekten bu böcekler pek qorqqan,

Çeşit teşik, çatlaqlarğa tez qaçqan.

Tarakanlar – divarlarnıñ içine,

Qurt-qırmısqa – skemleler muyuşine,

Böceçikler – kravatlarnıñ tübüne,

Baş qoşmağa iç istemey biri de.

Oturğan yerlerinden qıbırdamaylar,

Barayım, qurtarayım dep oylamaylar.

 

(Devamı bar)

 

 

· Güzel adetlerimiz

 

Bal kibi tatlı tilimiz

 

– Sağ ol, balam, Alla sağlığıñnı bersin! Meni unutmaysıñ, kelip kelip al-hatırımnı soraysıñ, yardım etesiñ.

– Özüñiz sağ oluñız, Fatma apte. Siz maña anam kibisiñiz, men sizni anamnı sevgen kibi sevip-sayam ve ne keregiñiz olsa, er vaqıt yardım etmege azırım.

– Sağ ol, oğlum, pek göñlüm hoş, Alla hayırlı mıradıñnı bersin! Alla qısmetiñni açıq etsin!

 

Nezaketli sözler

Birinen selâmlaşqanda onıñ adını aytmaq bizde adet olğan, çünki adamnıñ adını aytqanda: “Men seni (sizni) ürmet etem, onıñ içün de adıñnı (adıñıznı) unutmayım” demekke bara. Meselâ:

 

– Selâm aleyküm, Memet ağa (Ayşe apte)!

– Aleyküm selâm, oğlum (qızım)!

 

– Meraba, dostum Server (Saniye)!

– Meraba, Refat (Fatma)!

 

– Merabañız, Server ağa (Fatma apte)!

– Meraba, Osman (Şaziye)!

 

– Sağlıqnen qalıñız, Rustem ağa!

– Sağlıqnen bar, Alim! Sağ-selâmet ol! Babañlarğa selâm et!

– Aleyküm selâm!

– Oğurlı yollar olsun, balam! Alla yoluñnı açıq etsin! Alla qaza-belâdan saqlasın!

– Sağ oluñız!

 

 

· Devlet tilini ana tili esasında ögreneyik