17 ON YEDİNCİ DERS

· Soñki çañ

 

Mına 2006–2007 oquv yılı da soñuna yetti. Yıl boyu tırışıp ve ğayret etip oquğan talebeler özüniñ bilgi seviyesini bayağı arttırıp, bir basamaq daa yüksekke köterildi.

Mayısnıñ 25-inde Qırımnıñ episi mekteplerinde, er yıl olğanı kibi, tantanalı sürette ve bayram sıfatında soñki çañ qaqılacaq – bu bir anane oldı. Başlanğıç sınıflar yazlıq tatilge çıqıp, üç ay devamında çeşit yerlerde raatlanacaq ya da ana-babalarınıñ yardımcıları olacaq. Yuqarı sınıf talebelerini ise imtianlar bekley. Raatlıq olarğa imtianlardan soñ kelecek.

14 milliy mektebimizde de bu ananenen bağlı merasimler keçirile. Milletimizniñ vatanperver ve milletperver nesli bu mekteplerde asrala. Mında oquğan evlâtlarımıznıñ fenler boyunca bilgisi başqa (rus tilinde oqutılğan) mekteplerde berilgen bilgiden eksik degil, belki de ziyadedir. Lâkin, sayğılı vatandaşlar, olarğa milliy çizgiler tek milliy mekteplerde aşlana. Oqutuv başqa tilde alınıp barılğan mekteplerde balalarğa başqa halqnıñ, başqa milletniñ çizgileri (bizim milletniñ çizgilerine oşamağan çizgiler) aşlana.

Baqıñız, balalarımıznıñ 82 % rus mekteplerinde oquy ve terbiye ala. Köresiñizmi, canım vatandaşlarım – 82 %? Böyle ketse, biz öz mekteplerimizni açırtmayıp, qol qaçlap ya da yuqusırap otursaq, biz yaş neslimizni coyarmız, özümiz de halq olaraq ğayıp olurmız.

Biz kimseden eksik degikmiz: dülber ve aqıllı bir milletmiz. Başqa milletlernen qarışıp ketsek, Allanıñ ögünde günakâr olurmız. Çoq türlü müsibetliklerniñ tübünden çıqqan halqımız, milliy mektepler açırmaq işini de, inşalla, muvafaqiyetnen becerir.

Onıñ içün, fırsat daa elimizde ekeç, davranmaq kerekmiz, geceleri raat-raat yuqlamayıp, neler yapmaq kerek olğanını tüşünip, ameliy işler yapmaq kerekmiz. Çetten seyir etip turmayıp, epimiz qolumızdan kelgenini yapıp, mekteplerimizniñ sayısını yıl-yıldan arttırmaq kerekmiz. Unutmañız, cenkten evel Qırımda 800-den ziyade mektebimiz bar edi.

Şu sayığa yaqınlamaq içün bizge çoq tırışmaq, çoq çapqalamaq ve daa çoq davalaşmaq kerek olacaq. Bu ise qolay iş degil, buña aqaylıq, buña cesürlik kerek.

Milliy mekteplerni özümizden başqa bizge açıp berecek yoq, aksine “dostlarımız” qırq dereden suv ketirip, bizim başımıznı küte, assimilâtsiya yoluna tarta.

Saqt olayıq! Balalarımıznıñ taqdirini, halqımıznıñ taqdirini, vatanımıznıñ iaqdirini özümiz çezmek kerekmiz.

Milliy mekteplerimizniñ sayısını özümiz tırışıp arttırmaq kerekmiz.

Bu muqaddes işte Alla qolay ketirsin!

 

MİLLİY MEKTEPLERİMİZGE BAĞIŞLANA!

 

YAŞASIN HALQIMIZNIÑ KELECEK NESLİNİ ASRAĞAN MİLLİY MEKTEPLERİMİZ!

YAŞASIN MİLLİY MEKTEPLERNİ VE SINIFLARNI BÜYÜK ZORLUQNEN AÇTIRĞAN ANA VE BABALAR!

YAŞASIN TALEBELERİMİZGE EM BİLGİ BERGEN EM DE MİLLİY ÇİZGİLER AŞLAĞAN ÜRMETLİ OCALARIMIZ, MİLLİY MEKTEPLERİMİZDE ÇALIŞQAN İNSANLARIMIZ!

BİÑ YAŞASIN CESÜR HALQIMIZ!

 

Sayğılı ocalar!

Aşağıda berilgen terminler az da olsa sizlerge yardımcı material olur. Alicenap işinñizde Alla yardımcıñız olsun!

 

 

· Devlet tilini ana tili esasında ögreneyik

 

 

 

· Atalar sözleri

 

Başı başqanıñ aqlı başqa. – Каждая голова мыслит по-своему.

Aytılğan söz – atılğan oq kibi, artqa qaytmay. – Высказанное слово словно выстреленная пуля, назад не возвращается (эквивалент: Слово что воробей, вылетит – не поймаешь)

Ölüge ağlamaz, tirige külmez. – Не заплачет по умершему и не улыбнётся живому.

Yalancınıñ evi yanğan da inanmağanlar. – У лгуна сгорел дом и никто в это не поверил.

Başta aqıl olmasa, eki ayaqqa zor berir. – Дурная голова ногам покоя не даёт.

Uzaqtan davulnıñ sesi hoş kelir. – Издалека и звук барабана кажется приятным.

Çoq bilgen, çoq yañılır (yañlışır). – Кто много знает, тот много и ошибается.

Baqma, kim ayta, diñle, ne ayta. – Неважно кто говорит, важно то, что он говорит.

Çoq yaşağan çoq bilmez, çoq yürgen çoq bilir. – Не тот знает, кто долго живёт, а тот, кто много исходил.

Qalem qılıçtan keskindir. – Пишущее перо острее кинжала.

 

 

· Frazeologizmler

 

üstün çıqmaq – брать верх (в борьбе, споре и т.п.)

yürekten almaq – брать за душу, трогать (вызывать умиление)

üstüne almaq – брать на себя (ответственность, вину и т.п.)

örnek almaq – брать пример (с кого-л.)

sözini keri almaq – брать свои слова обратно

söz almaq – брать слово (для выступления)

özüni tutmaq – брать (взять) себя в руки (добиться самообладания)

 

 

· Mektepte qullanılğan terminler

 

азбука, алфавит – elifbe

аккуратное письмо – mismil yazı

аккуратный – mismil

арифметическое действие – arifmetik amel

аттестат зрелости – kemalatlıq attestatı

аттестовать – attestatsiya yapmaq

беглое чтение – serbest oquv

беседовать – subet etmek

библиотекарь – kitaphaneci

биография – tercimeial

большая перемена – büyük teneffüs

быстрый – tez

вежливые выражения – nezaketli ibareler

вежливые слова – nezaketli sözler

внекласное чтение – sınıftan tış oquv

внимательно читать – diqqatnen oqumaq

волнистая линия – dalğalı sızıq

выразительное чтение – ifadeli oquv

выучить наизусть – ezberlemek

глубокие знания – teren bilgi

детское творчество – bala(lar) icadı

дисциплина – 1. nizam, intizam (порядок); 2. fen, predmet (наука)

дневние – kündelik defter

задатки – qabiliyet alâmetleri

занятие – meşğuliyet

изобразительное искусство – tasviriy sanat

изображение – resim (рисунок), tasvir (описание)

изображать – tasvir etmek

интерес к учёбе – oquvğa meraq

интересная книга – meraqlı kitap

интересоваться – meraqlanmaq

какое сегодня число? – bugün (aynıñ) qaçı?

какой сегодня день недели? – bugün (aftanıñ) ne künü?

календарь знаменательных дат – müim tarihlar taqvimi

круок художественной самодеятельности – bediiy aveskârlar tögeregi

медлительный – ağırmaq

мелки цветные – renkli borçıqlar

мировоззрение школьника – mektepliniñ dünyabaqışı

неграмотный – oqumağan, cail

образованный – oqumış, savatlı

обсуждать – muzakere etmek

обсуждение – muzakere

одарённость – istidatlılıq

одарённый – istidatlı

остроумный ученик – zarif talebe

отличник учёбы – oquv alâcısı

педагогическое мастерство – pedagogik ustalıq

поведение – areket tarzı (ya da özüni tuta bilüv)

подробный рассказ – tafsilâtlı ikâye

понятливый – zekiy, er şeyni tez añlağan (bala)

последний звонок – soñki çañ

похвальная грамота – şeref yarlığı

правила приличия – nezaket qaideleri

правила поведения – areket tarzı qaideleri

правило – qaide

прилежание – çalışqırlıq

примерное поведение – ibretli areket tarzı

развитый ребёнок – aqıl-baliğ bala

рисовать – resim yapmaq

связная речь – bağlamalı nutuq

способный ребёнок – istidatlı (ya da qabiliyetli) bala

симпатичный – şırnıqlı

скромность – alçaq göñüllilik

совершеннолетний – çağına yetken

совершить проступок – qabaat işlemek

сознательные действия – añlı areketler

сознательная дисциплина – añlı intizam

сообразительный – zekâvetli

спокойный – yuvaş

способности – qabiliyetler

способный – qabiliyetli

справедливость – adalet

справедливый – adaletli

старание – ğayret

старательный – ğaret etken, ğayretli

табель ученический – talebe tabeli

талантливый – istidatlı

тихий – sakin

уважение старших – büyüklerni ürmet etüv

уверенность – eminlik

чертить чертёж – sızma sızmaq